سیارکی به نام یک ایرانی در کیهان؛ چرا تفرشی انتخاب شد؟ - وبلاگ ورزشی ها

به گزارش وبلاگ ورزشی ها، بابک امین تفرشی، عکاس، روزنامه نگار و ستاره شناس ایرانی است. اخیرا اتحادیه بین المللی نجوم (IAU) سیارکی را با الهام از نام خانوادگی او، تفرشی نام گذاری نموده است. یورونیوز به همین بهانه راجع به این نام گذاری و فعالیت های این ستاره شناس آماتور ایرانی با او گفتگوی انجام داد.

کمی راجع به سیارک تفرشی به ما بگویید و چرا نام شما را بر این سیارک گذاشتند؟

بابک تفرشی: سیارکی به نام 276163 که مثل بقیه سیارک ها فقط یک شماره داشت در سال 2002 کشف شد. کاشف آن اشتفان کورتی از اسلوواکی، منجم آماتور و روزنامه نگاری است که یک مجله نجوم در اسلوواکی دارد.

حدود دو دهه بعد اشتفان تصمیم گرفت نام خانوادگی من یعنی تفرشی را روی این سیارک بگذارد. این موضوع در ابتدا به انجمن بین المللی نجوم پیشنهاد شد. مرکز این انجمن در پاریس و هر بخش آن در کشوری دیگر است. برای مثال بخش مرکز سیارک ها که تمام خرده سیاره ها در آن جا نامگذاری می شوند، همین جا نزدیک من در بوستون و در کمبریج ماساچوست است. در همین مرکز بود که پیشنهاد این نام گذاری مطرح و پذیرفته شد.

وقتی نامی به این مرکز پیشنهاد می شود آن ها آنالیز می نمایند که آیا این نام مرتبط با این موضوع هست؟ معمولا نام سیارک ها برگرفته از نام های اساطیری یا نام منجمان قدیم و افرادی فعال در علم است. تعدادی از سیارک ها نیز ممکن است هم نام مکان ها و رودخانه ها و کشور ها و شهر ها و یا حتی حیوانات باشند. تعدادی از سیارک ها به نام انسان های زنده که تاثیر خاصی به ویژه در زمینه نجوم و فضا درعلم گذاشتند، نام گذاری شده اند.

این مرکز سیارک 276163 را بیشتر به خاطر فعالیت من در ترویج نجوم، علاقه مندسازی مردم به آسمان از طریق عکاسی آسمان شب و تغییر نگاه آن ها به نام من نام گذاری نموده است. امروزه تصور ما از آسمان به دلیل آلودگی نوری شهر ها و دیده نشدن آسمان تغییر یافته است. یعنی گویا ارتباط ما با آسمان کاملا قطع شده است. من در عکس هایم قصد دارم این ارتباط را دوباره برقرار کنم.

این سیارک دقیقا کجاست؟

بابک تفرشی: فاصله این سیارک در حدود دو و نیم واحد نجومی تا خورشید و هر واحد نجومی معادل فاصله زمین تا خورشید است. یعنی این سیارک چیزی حدود 400 میلیون کیلومتر از خورشید و یک و نیم واحد نجومی از زمین فاصله دارد که چیزی بیش از 300 میلیون کیلومتر می شود. جای امنی است یعنی خیلی احتمال ندارد که برخوردی با زمین داشته باشد. اما خوب سیارک ها هر از گاهی به خاطر گرانش مشتری یا سیاره های دیگر از مدار خود منحرف می شوند و احتمال برخورد در آینده وجود دارد. در حال حاضر این سیارک در مدار خیلی ایمنی در فاصله زیادی از زمین بین مریخ و مشتری، در جایی به نام کمربند سیارک ها واقع شده است.

میزان آن حدود دو کیلومتر و دقیق تر 1900 متر است و هر پنج سال یک بار به دور خورشید می شود. از این سیارک ها هزاران عدد در منظومه شمسی وجود دارد. ما خرده سیارک های زیادی داریم که بعضی از آن ها سنگی و بین مریخ و مشتری هستند و تعداد بیشتری هم یخی هستند. این سیارک های یخی در ورای مدار نپتون و در جایی به نام کمربند کوییپر و ابر اورت قرار دارند.

تا کنون توانسته اید از این سیارک عکس بگیرید؟

بابک تفرشی: سیارک ها اجرام کم نوری هستند و بازتاب نور کمی دارند. سطحشان را غبار گرفته و مثل ماه بازتاب سطحی از آن ها کم است یعنی مثل دنباله دار ها که یخی هستند و بازتاب زیادی دارند، نیستند. به همین خاطر اگر مثل همین سیارک دور و کوچک باشند تماشا آن ها با چشم تقریبا غیرممکن است و برای ثبت آن ها به یک تلسکوپ احتیاج است.

من حتما برنامه عکاسی از این سیارک را دارم. برای ثبت این سیارک به یک تلسکوپ میانه احتیاج دارم و در آینده انجام می دهم. به احتمال خیلی زیاد هرگز در طول زندگی خود نمی توانم به آن جا سفر کنم، ولی قطعا از آن عکس می گیرم.

تا کجای جهان را می شود عکاسی کرد؟

بابک تفرشی: در نوع عکاسی که من انجام می دهم بیشتر از لنز های چشم انداز باز استفاده می شود. این لنز ها میدان دیدی را نشان دهد که چشم انسان می تواند ثبت کند. برای همین در این نوع عکس ها ما خیلی وارد عمق کیهان نمی شویم، اما با این وجود حتی در عکس هایی با میدان دید باز و نوردهی هایی که فقط 10 الی 20 ثانیه است، گاهی چیز هایی را می بینید که خیلی ورای چشم انسان است. خود کهکشان راه شیری با چشم هم دیده می شود یا کهکشان های دیگری که در این عکس ها ثبت می شوند. مثل کهکشان همسایه ما یعنی آندرومدا که حدود 2.5 میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد و شما خیلی راحت می توانید از طریق یک عکس با نوردهی کوتاه، حدود 10 الی 20 ثانیه ای آن را ثبت کنید. گاهی هم در این تصاویر به سراغ سحابی ها می رویم.

اما اگر کسی از تلسکوپ استفاده کند که من هم هر از گاهی از آن استفاده می کنم، خیلی سریع به کهکشان های دورتر می رود. حتی با تلسکوپ های کوچک آماتوری و یا لنز های تله. مثلا با یک لنز تله 400 میلیمتر، شما می توانید در بعضی از عکس ها کهکشان هایی را ثبت کنید که 200، 300 یا حتی 500 میلیون سال نوری از ما فاصله دارند. اگر از یک تلسکوپ حرفه ای بهره ببرید، به سراغ کهکشان هایی می روید که چند میلیارد سال نوری از ما فاصله دارند. برای مثال تلسکوپ جیمز وب که در فاصله یک میلیون کیلومتری ما واقع شده است، اجرامی را ثبت می نماید که در همان روز ها و سال های اولیه پیدایش کیهان مشغول نورافشانی هستند. مثلا کهکشانی که فقط حدود 100 میلیون سال پس از پیدایش کیهان دیده می شود. ما از طریق تلسکوپ های خیلی بزرگ می توانیم به عمق عالم سفر کنیم تا جایی که کم کم در حال نزدیک شدن به مهبانگ یا بیگ بنگ هستیم.

پس اگر به جو زمین سفر کنید، آیا عکس های خیلی متفاوتی خواهید گرفت؟

بابک تفرشی: خود جو زمین عاملی است که نور ستاره ها را کم می نماید و باعث آشفتگی در تصویر آن ها می شود برای همین رفتن به فضا یاری می نماید که بیشتر آسمان را ببینید و عکس بگیرید. در بعضی تصاویری که فضانوردان از ایستگاه فضایی بین المللی می گیرند، با این که بعضی از این عکس ها روی دست عکاسی می شود، می بینید که در یک نوردهی بسیار کوتاه، راه شیری دیده می شود و جزئیات آسمان حاضر است.

ایستگاه فضایی فقط چهارصد کیلومتر بالای سر ما است، ولی جو زمین را رد نموده است و به خاطر نبود جو زمین جزئیات بسیاری نمایش داده می شوند. به همین خاطر است که بعضی از تلسکوپ های بزرگ و مهم را به ورای جو زمین می فرستند. در آن جا نه محدودیت نور روز هست و نه محدودیت آشفتگی جو زمین.

اگر زمانی به فضا در چارچوب برنامه های سفر به مدار های نزدیک به جو زمین مثلا با فاصله 100 الی 200 کیلومتر بروم، قطعا برنامه عکاسی از آسمان را هم دارم. اگرچه در خیلی جا های روی زمین هم وقتی به ارتفاعات می روید، آسمان چشمگیرتر می شود و چیز های بیشتری هم با دوربین ثبت می شود. حتی ارتفاع سه تا چهار هزار متر، خیلی از سطح دریا فرق دارد و چنین ارتفاعی در دسترس بسیاری هست. زمانی پروژه ای در کوه های هیمالیا داشتم و در ارتفاع بالا کاملا معین است که آسمان چقدر سریع تر در عکس ها ثبت می شود.

پس چرا می گویند در کویر آسمان به ما نزدیک تر است؟

بابک تفرشی: این مساله دو دلیل اصلی دارد. یکی تاریکی است. ما در کویر منطقه ها شهری کمتری داریم و آلودگی نوری پیرامون کم می شود. دلیل دوم هم این است که وقتی افق باز باشد، این حس به وجود می آید که شما زیر اقیانوسی از ستاره ها هستید. انگار در فضا شناور و به آسمان نزدیک هستید. در حالی که در کوهستان به خاطر افق بسته این حس به وجود نمی آید.

اما از لحاظ شفافیت تصویر و چیزی که از آسمان، چه با تلسکوپ و چه با چشم دیده می شود، ارتفاع خیلی مهم است. برترین جا یک کویر مرتفع است. یعنی هم افق باز و هم ارتفاع بیشتر. مثل صحرای آتاکاما در شیلی با مثلا بعضی از بیابان های استان کرمان که ارتفاع بسیار زیاد است و به سه هزار متر می رسد و کماکان افق دورتادور باز است. چنین جا هایی هر دو را باهم دارد.

راجع به پروژه جهان در شب شرح بدهید. کسانی که مایل به همکاری با شما در این پروژه هستند چه باید بنمایند؟

بابک تفرشی: برنامه جهان در شب یک برنامه عکاسی است با هدف ترویج نجوم و ایجاد ارتباط دوباره مردم با آسمان شب به یاری عکس های نجومی واقعی. این پروژه از سال 2007 شروع شد. من آن موقع در ایران بودم و با همکاری یکی از دوستانم به نام مایک سیمونز این پروژه را باهم ثبت کردیم. در آن موقع پروژه جهان در شب از طریق یک انجمن غیر انتفاعی با عنوان منجمان بدون مرز انجام می شد و بعدا جدا شد و مستقل به حیات خود ادامه داد. این پروژه خیلی سریع رشد کرد و تبدیل به برنامه ویژه سال جهانی نجوم در سال 2009 شد.

ما در قالب این برنامه در حدود 30 کشور مختلف نمایشگاه گذاشتیم. در همان سال هم جایزه لنارت نیلسون رو به خاطر این فعالیت در استکهلم گرفتم. این جایزه به عکاسی علمی اختصاص دارد و معتبرترین جایزه ایست که تا به امروز دریافت کردم. بعد از آن تعداد عکاسان بیشتر شد و اکنون 40 عضو در بیش از 25 کشور جهان و صد ها عکاس مهمان دیگر داریم.

هدف این پروژه در ابتدا نمایش یک صلح جهانی از آسمان بود. باشعار یک مردم، یک آسمان. یعنی این که ما زیر یک سقف هستیم. چه ماه را از ایران ببینید، چه از پاریس و چه از نپال، همه ما از یک پنجره نظاره گر هستیم.

آسمانی را که ما ثبت می کردیم ممکن بود بالای یک کلیسا، مسجد و یا معدن بودایی نمایش داده شود و این نشان می داد که چگونه این سقف یگانه مرز های دین و سیاست را از بین می برد و ما را مثل یک خانواده در یک خانه به هم نزدیک می نماید.

هدف بعدی نزدیک کردن مردم به آسمان و نشان دادن مشکل آلودگی نوری بود. ما می خواستیم نشان دهیم این مشکل واقعی است و تنها درد چند منجم نیست. آلودگی نوری روی محیط زیست اثر خیلی جدی و جهانی می گذارد و ما کاملا از آن غافل بوده ایم. یک بخش با نشان دادن شهر ها و تاثیر آن ها در آلودگی نوری و بخش دیگر با نشان دادن زیبایی آسمان و این که اگر این زیبایی از بین برود چگونه خواهد بود.

بعضی از این عکس ها به کار متخصصان می آید و بعضی هم به کار فعالان حفظ آسمان تاریک. منظور از آسمان تاریک فقط نجوم نیست، بلکه محیط شب تاریک است که بسیاری از جانداران به آن احتیاجمندند. جانداران شبگرد از حشرات تا پرندگان مهاجر که به یاری ستاره ها جهت یابی می نمایند. حتی لاک پشت های دریایی که به سواحل تاریک احتیاجمندند و بچه لاک پشت ها به سمت انعکاس ستاره ها و ماه روی دریا می روند. در سال های اخیر این بچه لاک پشت ها به خاطر نور هتل ها و منطقه ها مسکونی به جای دریا به سمت ساحل می رفتند و برای همین نسل آن ها رو به انقراض بود. بسیاری از جا ها اکنون این نور ها را محدود می نمایند. به طور کلی آلودگی نوری روی تمام موجودات زنده شبگرد تاثیر گذاشته است. در واقع در کنار گرمایش زمین، این آلودگی نوری است که بسیاری از موجودات شبگرد را رو به انقراض برده است. حتی ثابت شده که آلودگی نوری روی سلامت انسان هم تاثیر بسیاری می تواند بگذارد.

بخش دیگر این پروژه هم آموزش نجوم است. هدف از عکس های زمینی این است که آسمان را یک محیط آبستره نشان ندهیم که کسی با آن ارتباط ندارد. اگر آسمان افقی نداشته باشد برای بیشتر مردم چشم انداز قابل درکی نیست. اما اگر در چشم انداز زمینی بیاید افراد با آن ارتباط می گیرند و به درک محیط شب از آن می رسند و آن را بخشی از طبیعت می دانند.